چکش&zwnjکاری واژه&zwnjها در غزل&zwnjهای نوجوان بوشهری - وبلاگ مویک

به گزارش وبلاگ مویک، خبرنگاران در بوشهر - بشیر علوی: مریم گزدرازی متولد 5 دی ماه 1381 جوانی از بوشهر که کار خود را با غزل آغاز کرده است. علاقه گزدرازی بیشتر به اشعار قیصر امین پور و شهریار و فاضل نظری است. غزل سرایی که هرچند هنوز اول راه است؛ ولی در همین اوایل شعر خود را با زبانی معلوم و معین نشان داده است. زبان خاص وی در غزل­هایش نوید آینده ای خوب برای وی و اشعارش می دهد.

زبان غزلیات این متن، هرچند زبانی مشخص و معلوم است و از حوزه زبان غزل سنتی ایران فاصله نگرفته است، ولی بسیار سنجیده و حساب شده و ژرف و دلنشین و یادآور زبان سالم و بی شیله پیله­ فارسی است: سوگند به پریشانیِ آن زلفِ شکرقند/کز بوی خوشش برده دلِ عنبر و اسپند/ دل بردن او سهوی و عمدی نشناسد/ این حرفه شده قاتلِ هر قلبِ هنرمند/ مانند رُخش در همه عالم نشناسم/ به شبنم چشم و دل باران زده سوگند

بنای معشوق در غزلیات وی بر معشوق زمینی بسته شده است که هیچ جنبه اباحی و اروتیک ندارد. این سنت در غزلیاتِ دستِ اولِ شعر فارسی هم رایج بوده و از شگردها و توانایی­ های کم نظیر غزل سرایان فارسی محسوب می شود.

دیشب چه شبی بود که ویران شده بودم/ از فرقت او واله و حیران شده بودم/ گیسوی شبش ریخت به هم حال دلم را/ من در نظرش بی سر و سامان شده بودم/ او روی بگرداند و مرا هیچ گمان کرد/ من در طلب عشق، هراسان شده بودم

در محور موسیقی، وزن و دیگر ارکان موسیقی ساز، کار را به شیوه ای شایسته انجام داده و همگی سر به راه و در خدمت عاطفه هستند. از انواع ردیف های فعلی و جمله ای استفاده شده است. شعرهایی با بحر هایی نسبتاً طولانی هم در این متن، جایگاه خود را نگه داشته اند: چو بغضی شکفته تو را دوست دارم/ چو رازی نهفته تو را دوست دارم/ ز حیرت کنم من سکوتی پر از حرف/چو حرف نگفته تو را دوست دارم

و یا

بی خبر رفت ز قلبم، ضربان ریخت به هم/ نگران در پی اویم که زمان ریخت به هم/ آنقَدَر لبخند او شیرین و بی مانند بود/ که دل خونِ انار از هیجان ریخت به هم/ شهرزاد شب تنهایی ما بود که رفت/ بعد او قصّه شب های خزان ریخت به هم و تمام قهوه های من ز چشمان تو شیرین بود/ بیا بنگر که قهوه تلخ شد اینجا بدون تو/ اجل آمد سراغ من که روح از جان جدا دارد/ به او گفتم که جان دادم به رویاها، بدون تو

در غزلیات این شاعر در محور ایماژها، بیشترین بار تصویرها بر دوش تشبیه است و این مورد بیانی در کنار تشخیص که این آرایه نیز کارکرد بسیار خوبی و بالایی دارد، در پویاسازی و حرکت متن و تصویرهایش مؤثر بوده اند. گزدرازی مبنای انتقال عاطفه­ شعرش را بر پایه رسانگی تشخیص بنا نهاده و به خوبی این دو ایماژ را با عاطفه­ شعری خودش همراه و همسو کرده است: اناری پریشان به شاخ درختم/ چو نارِ شکسته تو را دوست دارم، احساس میان من و او از ته دل بود/ به فرش دلم مهر دلش را زده پیوند، افتاده به چاه غم او هستم و در بند/ این رنج به جان می خرم، هرچند شوم طرد.

مجموع واژه ها و بسامدشان در تعداد زیادی از غزل ها همراهی و همسویی بسیار خوبی با عاطفه دارند و در کنار دیگر عوامل فنی و هنری، راه را برای فهم خوب و درست عاطفه هموار کرده اند. مثلا در شعری که بنیادش فراق و گله و شکوه است، واژه هایی مانندِ زندان تاریکی، فردا بدون تو، نمی خوابد کنون دنیا، طوفان، پر تلاطم، دردی، غصه، بی آوا، گله و شکایت ها، اندوه و غم، بی معنا، قهوه تلخ، اجل و رویاها کار اصلی بر دوش دارند و با همراهی عاطفه، مفهوم و منظور مد نظر را به زیبایی و سادگی به خواننده منتقل می کند. این فرایند یعنی حضور خوب واژه ها و همراه و همسو شدندشان در محمورهای عمودی و افقی شعر.

عجب زندان تاریکی شود فردا بدون تو/ کجایی تو؟ نمی خوابد کنون دنیا بدون تو/ به طوفان ها بگو جانا نیازی نیست آن ها را/ که اینک پر تلاطم گشته دریاها بدون تو/ بیا بنگر به کوهستان چه دردی در دلش بوده/ که از غصه فرو پاشید بی آوا، بدون تو

راوی اول شخص مفرد است و از این بابت خواننده کمتر کلافه می شود و از نظر محور عاطفه، اصلی ترین منظور گزدرازی و پرکارترین کار وی عاطفه فردی است که بر پایه نیازهای عاشقانه و فردگرایی و مبنی بر منِ فردی شاعر است. حرف و صدای اصلی که از دل این عاطفه بیرون می آید، درددل ها و آرزوهای فردی است که در تولید غزل گزدرازی نقش اصلی ایفا می کنند.

آنچه نمی­ توان از آن گذشت، حضور خوب زبان با واژگان چکش کاری شده و سنجیده و تراش خورده است که در محور همنشینی و جانشینی وظیفه خوبی برعهده گرفته اند و به خوبی از پس آن برآمده اند. این امری نیست که از آن غافل بمانیم؛ زیرا از لذاتی که متن گزدرازی به خواننده می دهد، خوانش شیرین واژگان و زبان سازی های غزل است که روان ساده و کاملا همسو با عاطفه شعری و عاطفه مورد نظر راوی است. قدرت واژه یابی و به کارگیری آن ها در محورهای همنشینی و جانشینی بسیار عالی و بجاست. واژه ها دقیق یافته شده اند و درست در جایگاه خود به کار رفته اند.

بسامد واژه های حسی و ارائه فعل ها با کارکرد حسی، بسیار پربسامدتر از واژه های عقلی است و این کاربرد بر خوانش و فهم متن مؤثر واقع شده است. تصویرسازی های بسیار حسی و عادی و مادی و قابل اثبات اند که این مسأله خود نوعی پویایی ایجاد می کند. حضور تشبیهات حسی به حسی و حسی به عقلی بیشترین بسامد را به خود گرفته است. این فرایند و عدم حذف فعل بر پویایی متن تأثیر بسزایی ایجاد کرده است.

شعر مریم گزدرازی از رویکرد حسی بهره می برند که از این نظر پویایی مناسبی ایجاد کرده اند. فعل بسامد بالای حرکت زایی دارند. به طور مثال در شعر زیر که پنج بیت بیشتر نیست، با 21 واژه حسی و 11 فعل روبرو هستیم، این بسامد به خودی خود تأثیر فراوانی در پویایی و انتقال مفهوم ایجاد می کند:

شمشیر از رو بسته و دیوانه بازی می کنی/ با چهره حور و پری تو هم ترازی می کنی/ من در میان دشت شب مغلوب چشمان توام/ با لشکر خونریز خود تو یکه تازی می کنی/ گیسو که افشان می کنی شهری پریشان می شود/ با زلف مُشکین بوی خود بنده نوازی می کنی/ شیرین شهرآشوبی و بوی خوش گل می دهی/ بر عطر یاس و نسترن تو سرفرازی می کنی/ شعر غزل از لحن تو حیران و آهنگین شده/ با لحن گیرای خودت آهنگ سازی می کنی

آنچه هنوز در شعر مریم گزدرازی دیده نمی شود و امید داریم که به زودی خود را بیش از پیش نشان دهد، حضور نداشتن محور فرهنگی و بومی است که می تواند یک تنه متن را به حرکت درآرود.