مراسم چوب بازی در استان فارس - وبلاگ مویک

به گزارش وبلاگ مویک، چوب بازی، ترکه بازی، پایکوبی جنگ نامه یا جنگومه و درنهایت پایکوبی با چوب، همه اسامی است که در استان فارس مورد استفاده قرار می گیرد. مردان باغیرت ایلات و عشایر استان از زبردست ترین چوب بازان هستند، زیرا از ایام طفولیت شاهد برگزاری این هنر رزمی نمایشی بوده اند و خود نیز بارها جدال دو نفره انجام داده اند.

مرور ایام باعث شده علاوه بر ایلات و عشایر استان فارس، روستاییان نیز با فن و مهارت این هنر رزمی نمایشی آشنایی کامل پیدا نمایند. هنگامی که جشن عروسی، ختنه سوران و یا اعیادی همانند عید نوروز و نیز تولد یکی از ائمه مثل حضرت ولی عصر (عج) در پیش است مردان و جوانان خود را آماده می نمایند تا در یک مصاف و جدال محبت آمیز و برادرانه، تبحر و مهارت خود را در این بازی رزمی به نمایش بگذارند.

جشن عروسی به خاطر طولانی بودن زمان برگزاری آن از مهم ترین جشن هاست که مراسم و هنر چوب بازی اجرا می گردد، زیرا درگذشته هنگام برگزاری مراسم عروسی خوانین و کلانترهای هر طایفه به همراه خود تعدادی از جوانان ماهر و چوب باز حرفه ای می آوردند تا در جشن، قدرت جوانان ایل و طایفه خود را به رخ بکشند و این امر موجب شده ایلات و عشایر استان فارس اهمیت بیشتری به این هنرنمایشی بدهند.

مراسم عروسی که همواره با آیین ها و مراسم دیگر مرتبط است، بدون برگزاری چوب بازی امکان ناپذیر است. بدین خاطر برگزارنمایندگان مراسم عروسی مکانی تعیین برای اجرای مراسم در نظر می گیرند که این امکان در مناطق عشایرنشین و نیز روستاها تعیین و تعیین است.

عروسی با ساز و دهل و یا همان ساز و نقاره آغاز می گردد. مدعوین اعم از مرد و زن کوچک و عظیم به سمت نواختن صدای ساز و دهل روانه می شوند، حتی مدعوین دیگر از ایلات و طوایف در زمان مقرر خود به محل عروسی و جشن می رسانند زیرا مطمئن هستند که برنامه چوب بازی در اولویت است.

در سایر مراسم ها و اعیاد هم به همین منوال است محل چوب بازی تقریباً تپه ماهوری که دارای شیب ملایم و کند باشد و یا زمینی که مسطح باشد انتخاب می گردد، مدعوین در مراسم، اعم از مرد و زن به صورت دایره وار می ایستند و منتظر اولین مبارزان و به اصطلاح چوب بازان هستند. ساز و نقاره پیوسته در حال نواختن است حتی ریتم ساز و نقاره طوری انتخاب می گردد که هر مستمع ای را به وجد می آورد و خواه ناخواه او را آماده مبارزه می نماید. تعداد افرادی که می خواهند در مراسم چوب بازی شرکت نمایند، پیشاپیش تماشاگران می ایستند. آن ها پوشاک محلی خود را به تن دارند و پاچه شلوار خود را مقداری بالا زده اند که نشانه آمادگی آن ها برای شرکت در مراسم است.

تعداد بازیکنان چوب بازی دو نفر است و ابزار اصلی و مهم دو عدد چوب است، یک چوب بلندتر به طول 1,5 متر و ضخامت پنج سانتی متر که اصطلاحاً به آن پایه paye می گویند و نیز یک چوب کوچک تر به طول یک متر و قطر 1.5 سانتی متر که اصطلاحاً به آن ترکه tarke می گویند.

دو حریف و یا به اصطلاح دو چوب باز وارد صحنه می شوند یکی چوب پایه و دیگری چوب ترکه را در دست می گیرد. آن ها ابتدا با حرکات دست و پای و نیز جابه جا کردن چوب در دستان خود حالت پایکوبی گونه به خود می گیرند و به تعبیری پای کوبی نیز می نمایند، به طوری که چوب را بالای سر با دودست نگه می دارند و با حرکات موزون و نمایش گونه و با آهنگ ساز و دهل حرکت می نمایند. این حرکات به نوعی آمادگی برای رزم و نمایش اصلی است، اما به خاطر اینکه با ریتم و آهنگ ساز و دهل صورت می گیرد، می توان آن را یک نوع حرکات نمایشی هم دانست.

فردی که چوب بلندتر (پایه) را در دست دارد باید حالات دفاعی به خود بگیرد و فردی که چوب نازک تر در دست دارد معمولاً حالت حمله نماینده به خود می گیرد. بعد از چرخشی دور صحنه چوب بازی، فردی که ترکه را به دست دارد یورش می برد تا ضربه ای به پای طرف مقابل بزند، طرف مقابل نیز با چوب پایه حمله را دفع می نماید و نمی گذارد که چوب ترکه به پاهایش ضربه ای وارد کند. چنانچه با چوب ترکه ضربه ای وارد شد، دو تا چوب بین دو نفر جابه جا می گردد و آن دو مجددا مبادرت به حرکات پایکوبی گونه می نمایند تا هم بر شادی و جذابیت مجلس بیفزایند و هم خود را ازلحاظ روحی و جسمی آماده نمایند.

گاهی افرادی که داخل محوطه مشغول نمایش چوب بازی هستند ناگهان حمله را آغاز می نمایند و ضربه ای با چوب ترکه وارد می نمایند که معمولاً همراه با صداهای بلند و فریاد زدن صورت می گیرد که این نیز خود حربه و فن است تا حریف را از لحاظ روحی تضعیف کند و فرصت مقتضی را برای حمله به دست آورد. حمله ها و ضربه ها گاهی بسیار غافلگیر نماینده و از طرفی بسیار دردآور است به همین دلیل شرکت نمایندگان در مراسم چوب بازی، ساق بند به ساق پا تا زانو می پیچند که معمولاً دست بافته ای از خود عشایر است.

روی ساق بند، پاچه شلوار خود را می کشند تا کمتر ضربه هایی که با چوب ترکه وارد می گردد باعث درد و یا احتمالاً زخمی شدن گردد، با هر بار زدن به پای طرف مقابل جای دو نفر عوض می گردد، یعنی طرف ضربه خورده حالت تهاجمی و حمله نماینده به خود می گیرد و طرف ضرب زده، حالت تدافعی و دفع نماینده که حکایت از تبحر و مهارت او در چوب بازی دارد.

چوب بازی در منطقه فارس گرچه در نگاه اول خشن به نظر می آید اما به دلیل جذابیتی که دارد جوانان علاقه خاصی به این بازی و هنر نمایشی دارند، زیرا بر این باورند که با رفتن به میدان به اصطلاح جنگ، شجاعت و شایستگی خود را به نمایش می گذارند و به تعبیری، ضربه زدن به رقیب و درعین حال ضربه نخوردن از او را مایه مباهات می دانند. عشایر بر این عقیده اند، چوب بازی در حقیقت آمادگی رزمی برای آن ها به شمار می آید، زیرا آن ها باید در مقابله با طبیعت و نیز عوامل غیرطبیعی همواره آماده باشند و این امر به آن ها یاری شایانی می نماید. همه کسانی که در مراسم عروسی و یا هر مراسمی که چوب بازی در آن برگزار می گردد، با خاطری خوش و غرور و سربلندی در انتها، مراسم را ترک می نمایند زیرابه باورشان این است در این بازی شکستی به معنای واقعی وجود ندارد.

حرکاتی که در این بازی به نمایش گذاشته می گردد شامل جنگ و گریز، تک و پاتک، حریف طلبیدن، رجزخوانی، برانداز کردن حریف مقابل و نشان دادن آمادگی جسمی و روحی است.

هریک از دو نفری که در جدال با هم هستند بیشترین ضربه را با چوب ترکه وارد کند، طوری که به پای طرف مقابل بخورد، برنده محسوب می گردد.

هم اکنون چوب بازی در بین روستاییان و عشایر فارس رایج است و یکی از بازی های مورد علاقه آن هاست.

این بازی و سرگرمی در تاریخ 19/11/89 با شماره 183 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.